صندوق‌های ثروت ملی، چگونه"تعریف" می‌شوند?

    قسمت دوم:

    همان‌گونه که پیش‌تر تعریف شد، صندوق‌های ثروت ملی، به دو نوع کلی تقسیم می‌شوند: نوع اول، مدل ارتقاء یافته صندوق‌های نفتی است. این مدل چهار هدف عمده را دنبال می‌کند:

    الف- تثبیت اقتصادی

     ب- حمایت از اقتصاد داخلی

    ج- پس‌انداز بین‌نسلی

    د- انجام سرمایه‌گذاری خارجی

    نوع دوم، شامل هر نوعی از صندوق‌های ملی سرمایه‌گذاری و پس‌انداز ملی است. مانند صندوق سرمایه‌گذاری بازنشستگی، صندوق سرمایه‌گذاری تضمین فعالیت‌های صنعتی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بانک‌ها و ... . وجه تشابه دو نوع اول و دوم، از این دست صندوق‌های ثروت ملی در موارد زیر خلاصه می‌شود:

     1- تشابه کامل در سه هدف حمایت از اقتصاد داخلی، پس‌انداز بین‌نسلی و انجام سرمایه‌گذاری خارجی.

     2- زمامداری ملی، به این مفهوم که زیرنظر یک، چند دستگاه حاکمیتی (به مانند قوای سه‌گانه، صرفاً وزارت مالیه یا اقتصاد و دارایی، سازمان ملی برنامه و بودجه، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد) ؛ اداره می‌شوند. نقش صندوق‌های نوع اول در اقتصاد داخلی، به علت بر عهده داشتن وظیفه تثبیت‌کننده اقتصادی و یا جلوگیری از نوسانات قیمت نفت، بیش از نوع دوم است. صندوق‌های ثروت ملی نوع اول که همان صندوق‌های تثبیت نفتی ارتقاء یافته هستند، همواره و به صورت یک نهاد موثر توسعه‌ای عمل می‌کنند و بر همین معناست که عمدتاً تحت عنوان صندوق‌های توسعه ملی شناخته شده و تعریف می‌شوند. این صندوق‌ها، در راستای سیاست‌های کلان اقتصادی و روند توسعه کشور حرکت نموده و در قالب تخصیص و ارائه تسهیلات و تأمین مالی، از اقتصاد داخلی حمایت می‌کنند. این ویژگی سببی نیز هست تا که صندوق‌های توسعه و یا صندوق‌های ثروت ملی به این شکل هم تعریف شوند:

     * صندوق‌های ثروت ملی، ابزاری مناسب و ایده‌آل به منظور استفاده مدبرانه و هوشمندانه از ذخایر ارزی و درآمدهای ملی هستند. اما و با توجه به تعدد نهادها و مراکز علمی، مطالعاتی، دانشگاهی و اتحادیه و کمیسیون‌های پولی و مالی، تعریف‌ها و شمارش مشخصه‌های این " نهاد مالی و پولی " نیز گوناگون بوده و عملاً تا رسیدن به یک تعریف واحد و تمام‌پوش که همگان بر آن به وفاق رسیده باشند، فاصله دارند. اما این خلأ، مانع از شکل‌گیری یک خط تفسیر و تحلیل همه‌پذیر نبوده و همگان در اهداف و راهبردها و وظایف صندوق‌های ثروت ملی، هم‌سخن هستند.

    طی گزارش شماره 5، با تعاریف ارائه شده از سوی چند نهاد آشنا شدیم و در این گزارش به تعریف ارائه شده از سوی آنکتاد -UNCTAD - توجه می‌شود. آنکتاد صندوق‌های ثروت ملی یا حکومتی را این چنین تعریف می‌کند:

    ابزارهایی به منظور سرمایه‌گذاری توسط دولت هستند که انبوهی از دارایی‌های ارزی را به طور مجزا از مراجع پولی کشور اداره می‌کنند. سرمایه‌گذاری آن‌ها اغلب از ریسک بالایی برخوردار بوده و انتظار بازگشت سرمایه بالاتری از ذخایر رسمی رایج اداره شده، توسط مراجع پولی را دارند. راه و روش صندوق‌های ثروت ملی، به منظور اداره کردن موثر پرتفوی تخصیص داده شده برای خلق یک فرآیند قابل توجه و مشخص درآمدی، در آینده می‌باشد. پورتفوی سرمایه‌گذاری این صندو ق‌ها مواردی مانند اوراق قرضه، سهام و انواع دارایی‌های جانشین را شامل می‌شود1. به نظر می‌رسد که این تعریف، ضمن توجه بر رفتار و عملکرد اقتصادی، بر خلق یک فرآیند مالی که «آینده را در رصد خود داشته باشد» تأکید دارد. این فرآیند، دربردارنده هدف اصلی از تأسیس این نوع از صندوق‌های ثروت ملی را نشان می‌دهد.

    1- رضوی، مهدی، رئوفی، حمیدرضا، صندوق‌های ثروت ملی، ص 73-72، انتشارات پژوهشکده اقتصادی. 1389.