به گزارش روابط عمومی صندوق توسعه ملی، موسسه جهانی صندوق‌های ثروت ملی (Global swf) در گزارشی «صندوق توسعه ملی ایران» را که با بیش از ۱۴۰ میلیارد دلار دارایی، هفدهمین صندوق ثروت ملی بزرگ جهان محسوب می‌شود به عنوان صندوق برتر ماه آگوست ۲۰۲۲ خود برگزیده و به این بهانه با دکتر مهدی غضنفری، رییس هیات عامل این صندوق گفت‌و‌گویی انجام داده، که در ادامه می‌خوانید:

1- صندوق توسعه ملی در سال 2011 در راستای حساب ذخیره ارزی  تأسیس شد؛ چگونه اطمینان حاصل می کنید که منابع  صندوق به سرعت تخلیه نخواهد شد  و در بلند مدت به کار خود ادامه خواهد داد؟

تاسیس و بکارگیری مفهوم صندوق توسعه ملی در ایران نخستین بار در سال 2000 تحت عنوان حساب ذخیره ارزی قانونگذاری و پیاده سازی شد. این تجربه مثل بسیاری از تجربیات در کشورهای دیگر موافقان و مخالفانی داشت. بیشتر بحثها پیرامون نقش صندوق در حفظ منابع و اثرگذاری بر اقتصاد کشور بود. موافقین موفقیتهای صندوق در پشتیبانی از بخش خصوصی در سرمایه گذاری را مطرح می کردند و مخالفین برداشت 50 درصدی دولتها را زیاد دانسته و طرفدار اصلاح قانون بودند. همانطور که مارک تواین می گوید تصمیمات خوب از تجربه نشات می گیرند و تجربیات از تصمیمات بد (Good decisions come from experience. Experience comes from making bad decisions ) بر این اساس ده سال بعد یعنی در سال 2010 قانون تاسیس آن حساب تغییر کرد و صندوق توسعه ملی ایجاد شد که امکان برداشت دولتها از صندوق محدود به کسب مجوز خاص شد و منابع آن باید  صرف حمایت از بخش خصوصی در سرمایه گذاری، صادرات و نیز سرمایه گذاری خارجی می شد. خوشبختانه این صندوق موفقیتهای بیشتری نسبت به حساب ذخیره ارزی داشت و منابع بیشتری گرد آورد. اگر دولتها برداشتی از صندوق داشته اند نوعی تسهیلات تلقی می شود که باید به صندوق عودت شود. یکی از موضوعات چالشی قانون این صندوق آنست که، موارد  سرمایه گذاری مستقیم در داخل کشور پیش بینی نشده بود.

2- در پایان برنامه پنجم توسعه مقرر بود که سالانه 32 درصد از درآمدهای نفتی به صندوق توسعه ملی منتقل شود؛ امروز میزان دارایی های تحت مدیریت صندوق توسعه ملی چقدراست؟

سهم صندوق از فروش نفت و گاز و میعانات گازی طبق قانون از ابتدا 20 درصد تعیین شد که هر سال باید به آن اندکی اضافه شود. برخی سالها 3 درصد و برخی سالها 2 درصد به 20 درصد اضافه می شود. امسال یعنی سال 2020 سهم صندوق از درآمدهای نفتی به 40 درصد رسیده است. هم اینک صندوق توسعه ملی ایران بیش از 140 میلیارد دلار آمریکا سرمایه تحت مدیریت دارد.

3- در زمان شروع همه‌گیری پاندمی کرونا، صندوق توسعه ملی  توسط دولت به‌عنوان ابزاری برای نقدینگی و تأمین مالی صندوق تثبیت بازار سرمایه  مورد استفاده قرار گرفته است؛ آیا این یک راه حل موقت بوده یا یک فرآیند  دائمی است؟                           

لازم است تأکید کنم رهبر معظم انقلاب همواره با حساسیت بسیار زیاد بر موضوعات صندوق ناظر هستند و برعدم برداشت دولت از منابع صندوق به هر دلیلی تاکید می کنند. معظم له صرفا در مواقع اضطراری که تعداد آنها از چند مورد بیشتر نیست، با برداشت از منابع صندوق، با شرط تسهیلاتی بودن و بازپرداخت آن در کوتاه مدت و به صورت ارزی، موافقت کرده اند. یکی از نمونه وام به دولت وقت در سال 2020 برای مقابله با بیماری کرونا بود.  بی شک پاند می کوید 19 یک مصیبت جهانی بود و باید همه کشورها به یکدیگر کمک می کردند. متاسفانه بعلت تحریمهای آمریکا، مردم ایران از بابت دریافت لوازم پزشکی، دارو و واکسن دچار مضیقه شدند و سلامت بسیاری از مردم ایران به خطر افتاد. لذا دولت با کمک صندوق توسعه ملی و منابع بودجه دولتی، موضوع تولید این اقلام را در داخل کشور برنامه ریزی کرد که خوشبختانه با تولید موثر دارو، تجهیزات پزشکی و واکسن نهایتا همه گیری کرونا کنترل شد و نرخ مرگ و میر به یکی دو نفر در کل کشور رسید. صندوق توسعه ملی خوشحال است که به موقع توانست نقشی در جلوگیری از این بیماری مخرب داشته باشد.

مثال دیگر حمایت از بازار سرمایه بود. در طول همه گیری بیماری کرونا و در پی رکود اقتصادی که در جهان فراگیر شد، قرار شد صندوق توسعه ملی مبلغی را به برای تثبیت بازار و بهبود وضعیت سهامداران خرد به بازار سرمایه تزریق نماید. البته لازم به ذکر است همه منابعی که صندوق بر اساس مقررات و مصوبات در اختیار دولت گذاشته بعنوان تسهیلات است و قرار است دولت آنرا بازپرداخت کند.

4-  اخیراً صندوق توسعه ملی  مجاز به سرمایه گذاری در بخش های مختلف از جمله سرمایه گذاری در خارج از کشور شده است؛ این چه معنایی برای آینده صندوق دارد؟                      در جمله ای از امام هفتم شیعیان آمده است : "درآمد ناشی از فروش سرمایه نابود می‌شود مگر اینکه آن درآمد تبدیل به سرمایه دیگری شود". از نظر هیأت عامل جدید صندوق، عواید ناشی از فروش نفت، نوعی سرمایه است که نباید در قالب بودجه مصرف شود بلکه باید تبدیل به سرمایه بارزمندتر دیگری شود. همانطور که در جواب سوال اول گفتم، سرمایه گذاری داخلی در مقررات صندوق پیش بینی نشده بود. بعلاوه از آنجا در دوران کوید 19، حجم سرمایه گذاری در داخل کشور به اندازه کافی صورت نگرفته بود برخی نگرانیها برای کاهش اشتغال و رشد تولید ناخالص داخلی وجود داشت. برای همین ما در صندوق تصمیم گرفتیم مقررات را اصلاح و اجازه سرمایه گذاری داخلی هم بگیریم.

ما بدنبال اصلاحات بیشتری در مقررات هستیم. البته مطمئن نیستیم که بتوانیم نظر مجلس شورای اسلامی کشورمان را جلب کنیم. ما پیشنهاد داریم که رابطه نفت – بودجه – صندوق به رابطه جدیدی تغییر یابد که ما آنرا نفت – صندوق – بودجه می نامیم. معنای آن این است که بجای آنکه صندوق درصد مشخصی از درآمدهای نفتی را از دولت بگیرد، صندوق همه درآمدهای نفتی را تحویل بگیرد و مبلغ مشخصی را سالانه به دولت بدهد. بهرحال چه با این پیشنهاد موافقت بشود و یا نشود، ما همچنان سهمی از منابع خود را طریق بانکهای عامل به سرمایه گذاری و سهم دیگری را بخش خصوصی تسهیلات اعطا می کنیم که در بیانیه سیاستهای سرمایه گذاری (IPS) آمده است.

5-  می دانیم که صندوق توسعه ملی دیگر عضو مجمع جهانی صندوق های ثروت ملی ( IFSWF)  دیگر نیست؛ وضعیت مشارکت های بین المللی شما چگونه است؟

پس از تشکیل صندوق توسعه ملی، این سازمان به عضویت IFSWF درآمد و یکی از اعضای فعال این مجمع بوده و به طور منظم حق عضویت خود را پرداخت نموده است. متأسفانه به دلیل تحریم‌های ظالمانه در چند سال اخیر امکان واریز حق عضویت میسر نشد و توضیحات صندوق مبنی بر خارج از اراده بودن این اتفاق و تلاشهای دیپلماتیک و بانکی جهت واریز حق عضویت  موثر واقع نشد و این موضوع باعث گردید تا دبیر IFSWF اعلام کند علیرغم میل باطنی می بایست صندوق توسعه از عضویت مجمع خارج شود.

البته یکی از برنامه‌های مهم هیات عامل صندوق، گسترش روابط بین المللی صندوق و برقراری ارتباط و امضاء تفاهم‌نامه و توافقنامه با صندوق ها و مجامع مرتبط در جهان برای پیشبرد اهداف بین المللی صندوق است. به همین دلیل نسبت به تشکیل و تقویت معاونت سرمایه گذاری خارجی و روابط بین الملل اقدام شده و این معاونت نیز ضمن تنظیم نظام نامه سرمایه گذاری خارجی در حال مذاکره و برقراری ارتباط با سازمانها مجامع و صندوقهای ثروت مرتبط و علاقمند به تعامل با صندوق توسعه ملی است و خوشبختانه تا کنون قدمهای خیلی خوبی هم برداشته شده است.

6- دیدگاه شما در مورد پایداری و انرژی های سبز چیست؟ آیا  نیاز به تنوع بخشیدن به منابع ورودی صندوق وجود دارد ؟

صندوق های ثروت ملی با توجه به شرایط هر کشور و ضوابط و مقررات حاکم بر آن کشور فعالیت می کنند. در ادبیات علمی، صندوق های ثروت ملی در جهان به چند دسته از جمله تثبیتی، توسعه ای، صیانتی و یا تلفیقی از آنها تقسیم می شوند. صندوق توسعه ملی هم طبق اساسنامه به صورت توسعه ای- صیانتی دیده شده است. با شروع به کار هیات عامل جدید صندوق و برنامه هایی که برای تغییر حکمرانی صندوق برای بهبود عملکرد آن در نظر داشتیم، نسبت به مطالعه عملکرد و مقررات صندوقهای ثروت ملی موفق در دنیا اقدام کردیم و با بهره برداری از الگوهای موفق صندوق ثروت ملی در جهان و استفاده از تجارب گذشته صندوق توسعه ملی و حساب ذخیره ارزی، نسبت به ارائه الگویی جدید به منظور ایجاد ارزش پایدار و زاینده برای درآمدهای نفت و گاز، انفال و مولدسازی دارایی‌های غیر مولد، همسو با سایر اهداف توسعه‌ای و اقتصادی اقدام کردیم.

یکی از مواردی که در پیشنهاد ما برای تغییر و تحول در حکمرانی صندوق قرار دارد تنوع بخشی به منابع ورودی صندوق است. از جمله پیشنهاد دادیم صندوق توسعه ملی از درآمدهای انفال و صادرات مواد خام معدنی نیز سهم داشته باشد و علاوه بر آن داراییهای غیرمولد دولت به صندوق توسعه ملی واگذار شود و صندوق توسعه ملی به عنوان یک نهاد مولد ساز نسبت به مولد نمودن دارایی های مذکور اقدام کند و درآمدهای حاصل از آن را به دولت تقدیم کند. شایان ذکر است که هم اینک روش دولت برای مولدسازی داراییهای غیر مولد، فروش این دارایی ها به بخش خصوصی بوده که ممکن است درآمد ثابت و پایداری برای دولت ایجاد نکند. لذا صندوق اعلام آمادگی کرده که مدیریت دارایی‌های مذکور را برای مولدسازی آنها به عهده بگیرد. تا ضمن بهره مندی از روش های کارآمد صندوقهای ثروت موفق سایر کشورها و استفاده از تجارب گذشته، نسبت به مدیریت و بهره‌برداری اقتصادی از این قسم دارایی‌ها اقدام نموده و بدین نحو در توسعه و بهبود شرایط اقتصادی کشور نقش موثری ایفا کند. در حال حاضر بدنبال تلاش تصویب پیشنهادات خود در مراجع قانونگذاری کشور هستیم .

7-  در حال حاضر چند نفر در صندوق توسعه ملی کار می کنند و آیا با توجه به سرمایه گذاری های بالقوه در خارج از کشور انتظار تغییری در وضعیت ساختار صندوق دارید؟                 با توجه به نقشی که قانونگذار در اساسنامه برای صندوق توسعه ملی در نظر گرفته و کلیه عملیات صندوق را تنها از طریق بانک‌های عامل پیش بینی کرده بود، سازمان کوچکی با حدود 100 نفر نیرو متشکل از هیأت عامل، معاونین، مدیران، کارشناسان و نیروهای خدماتی و پشتیبانی تشکیل گردید ولیکن برنامه‌های هیأت عامل صندوق از جمله گسترش روابط بین المللی حضور مؤثر در بازارهای داخلی و خارجی و سرمایه گذاری و مشارکت در طرح های پربازده و زیربنایی کشور و برخی دیگر پیشنهادات، قطعا" با حجم سازمانی فعلی صندوق قابل انجام نبوده و می‌بایست نسبت به تقویت بینیه کارشناسی و مدیریتی صندوق اقدام کنیم. به منظور حفظ وضعیت چابک ساختار صندوق، تلاش می‌شود تا حد امکان بخش قابل توجهی ازاین خدمات از طریق برون سپاری (Outsourcing) انجام شود.

8-  ماه اول مأموریت شما در صندوق توسعه ملی در مقایسه با سمت قبلی شما به عنوان وزیر صمت چگونه بوده است؟

معمولا" در آغاز مدیریت در هر سازمانی (که قبلا" در آن حضور نداشته‌ام) انگیزه و هیجان بسیاری برای آشنایی بیشتر با افراد، مأموریتها و فرایندها دارم. لذا در فاز شناخت سعی می کنم بیشتر شنونده بوده و بیشتر یاد بگیرم. بعد از آن بدنبال نقاط قوت - ضعف و فرصت‌ها - تهدیدات سازمان می‌روم و تلاش می‌کنم استراتژیهای بهره‌گیری از پیشرانها و مقابله با بازدارنده ها را براساس موقعیت استراتژیک سازمان طراحی نمایم. طبیعتا پس از مدتی که شنونده خوبی بودم بتدریج گفتمان خود را آغاز می کنم و سعی می کنم تئوری متناسب تری برای حکمرانی سازمان پیشنهاد داده و حواریونی برای آن بیابم. بی شک به محض رسانه ای شدن دیدگاههایم، سیل نظریات موافق و مخالف در فضای مجازی براه می افتد و باید تلاش کنم دچارحواشی منفی نشده و اهداف و استراتژیها از نظر دور نشوند. بعد از فاز دوم یعنی طراحی تئوری حکمرانی و تبیین استراتژیهای سازمانی باید در فاز سوم به فکر تایید و تصویب پیشنهادات و در فاز چهارم پیگیر تجهیز منابع لازم و بکارگیری آنها و نهایتا در فاز پنجم بدنبال ارزیابی سازمانی باشم. قاعدتا این چرخه باید تکرار گردد تا با بهبود مستمر، بتوان به سازمانی دانش پایه، بروز و موثر با کارکنانی پرانگیزه و رضایتمند و بهبود شاخصهای کلیدی دست یافت. البته بدون پشتیبانی کارکنان سازمان و وجود حواریون قوی در نهادهای تقنینی و اجرایی کشور، احتمال دستیابی به اهداف پایین می آید.

در مقایسه کار میان صندوق توسعه ملی و وزارت صمت باید بگویم که به لحاظ حساسیت و استرس شغلی، کار در وزارت، استرس خیلی بیشتری داشت اما به لحاظ ایجاد عدالت بین النسلی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در عواید نفتی حس می‌کنم هم اینک نقش مؤثرتری دارم. بطور خلاصه از کار در صندوق توسعه ملی به دلیل نوع مأموریت و همراهی همکارانم راضی هستم.

پایان پیام/