روابط عمومی صندوق توسعه ملی- نشریه ثروت ملی

پرداختن به حساب ذخیره ارزی، چگونگی افزایش کارایی و راندمان صندوق‌های توسعه ملی، ضرورت اجتناب‌ناپذیر شرایط کنونی است. منابع ناشی از درآمد نفت باید باعث رشد و توسعه اقتصادی کشور شود. نمونه‌هایی از تجربیات موفق را در کشورهای مختلف داریم، صندوق توسعه ملی نروژ و شیلی هر کدام نمونه‌های موفقی از عملکرد این صندوق‌ها هستند.

به‌خاطر نوسانات قیمت نفت که منبع اصلی درآمدهای ارزی کشور بود، در برنامه سوم فکر ایجاد یک حساب ذخیره ارزی در کشور برای مقابله با نوسانات که ناشی از در آمد نفت بود، مطرح شد. به‌منظور ایجاد درآمد ثابت و تبدیل درآمد فناپذیر نفت به درآمدهای مولد و پس‌انداز بین‌نسلی، صندوق توسعه ملی ایجاد شد. مکانیزم این صندوق به‌گونه‌ای طراحی شد که مازاد درآمد حاصل از صادرات نفت خام نسبت به رقم مصوب در بودجه را با هدف ایجاد ثبات اقتصادی و پس‌انداز بین نسلی ذخیره کند.
از دیگر کارکردهای صندوق توسعه ملی، افزایش قدرت پول ملی بود. حساب ذخیره ارزی بعد از عملکردی که ارائه کرد به‌تدریج با محدودیت‌هایی مواجه شد و پیش‌بینی‌ها این‌گونه بود که مانده حساب حداکثر شش میلیارد دلار باشد. طولانی شدن رونق بازار جهانی نفت، افزایش قیمت نفت و رکورد شکنی قیمت نفت به بشکه‌ای 120 دلار سبب شد درآمد کشور با افزایش قابل توجه روبرو شود. برداشت مکرر از حساب با تصویب لوایح در مجلس باعث تجدید نظر در ساختار حساب ذخیره ارزی شد در حالی که ساختار این صندوق ظرفیت چرخش پول به دست آمده را نداشت. بنابراین نیاز به سازوکارهای جدید با تمرکز بر قیمت‌های حامل انرژی در جهان اجتناب‌ناپذیر شد.
نهایتا صندوق توسعه ملی در قانون پنجم ایجاد شد. تبدیل منابع نفتی به ثروت ماندگار، سرمایه مولد و حفظ سرمایه نسل‌های آینده از محل فروش نفت و گاز و تعیین مبلغ آن در بودجه سنواتی مطرح و به تصویب رسید.
آن چه باید بدانیم این‌که اعطای تسهیلات از سوی صندوق توسعه ملی فقط ارزی است و گیرندگان اجازه تبدیل این ارز به ریال را در داخل ندارند. اعطای تسهیلات ریالی نیز برای آب کشاورزی، محیط زیست بخش غیر دولتی، صنعت و معدن تا سقف مشخصی مجاز قلمداد شد.
اگر روندی غیر از این در بودجه‌های آینده تکرار شود این صندوق فقط برای مصارف جاری دولت قلمداد می‌شود و سرمایه بین نسلی نخواهد بود. بنابراین نکاتی که صندوق توسعه ملی باید رعایت کند عبارتند از پایبندی و انضباط مالی دولت و شفافیت بودجه صندوق. در واقع اگر مقررات رعایت نشود تجربه تلخ ناکامی حساب مذکور تکرار خواهد شد مثل صندوق ذخیره ارزی.
بانک‌های عامل نیز باید مراقبت کنند که سیاست‌های درست و قوانین درباره این صندوق رعایت شود. یکی از دلایل موفقیت این صندوق شفافیت و اطلاع‌رسانی به زبان همه فهم و انعکاس آن به بودجه و خزانه است. درباره درآمد هزینه‌ها و درآمدها باید شفاف‌سازی کامل انجام شود و نهادهای ناظر نظارت کافی بر عملکرد آن داشته باشند. در ترکیب هیات امنای صندوق نیز باید به این نکته اشاره کرد که حضور بخش خصوصی در ترکیب هیات امنای صندوق می‌تواند در روند حرکت صحیح صندوق موثر باشد.